Các em đọc sách là do hích chứ không phải do trách nhiệm. Chính những người lớn sạch đó đã đắp nên con đường đầy hoa lá cho trẻ con đặt chân. Ngay cả khi lớn lên, đọc sách với tâm thế của nhà nghiên cứu thì trước khi khai quật các vỉa chữ bằng thao tác khoa học, tôi tin hình thức tiếp cận trước hết với sách của nhà nghiên cứu lỗi lạc đó vẫn là thái độ ham thích thơ trẻ của đứa bé năm xưa.
Lề thói đọc sách là sự nối dài lề thói nghe chuyện dưới hình thức chủ động, như vậy, đã hình thành một cách tự nhiên với một đứa trẻ. Tôi khóc cười qua những trang sách, kinh ngạc thấy mình trải qua những xúc cảm mà trên thực tại tôi chưa đủ lớn để trải nghiệm ngoài đời. Dúi cuốn sách vào tay một đứa trẻ 14, 15 tuổi trước nay chưa từng được nghe chuyện, chưa từng rờ tới sách, suốt ngày chỉ quen cắm mắt vào game trên máy tính, ép em đọc, vì những lý do cao cả “khám phá kho báu tri thức” hay “nâng cao văn hóa đọc” như người lớn vẫn hay nói là một việc quá muộn màng, nên quá nhọc nhằn, giống như ép một người chuyển máy bay khi máy bay đang ở trên không.
Bảy tuổi, tôi đê mê với những cuốn Cái ấm đất, Ông đồ bể trong tủ sách Hồng do ba tôi mua về. Người bạn đó đang thay thế ba mẹ, anh chị hay người bà, người chú của em để tiếp tục kể cho em những câu chuyện bất tận về tình yêu và cuộc sống. Bà tôi kể tôi nghe chuyện Tấm Cám, Thạch Sanh, Cây tre trăm đốt, Đôi hia bảy dặm.
Em bé đó, trông coi một ngày nào hết thảy chúng ta sẽ bắt gặp trong chính nhà mình! NGUYỄN NHẬT ÁNH. Đó là lý do tại sao trông em hạnh phúc, phấn chấn và tin nhường kia. Rồi tôi tìm đến Vô gia đình của Hector Malot, Những kẻ khốn nạn của Victor Hugo.
Đó là một hành vi, một nhu cầu như chạy nhảy, bơi lội, đùa nghịch, hát hò, vẽ. Bằng những câu chuyện kể. Em đến với sách hồn nhiên như đến với một người bạn. Bằng những cuốn sách làm quà.
Chú tôi lại thích kể chuyện Tôn Ngộ Không, Na Tra và một số chuyện trong Nghìn lẻ một đêm như Aladin và cây đèn thần, Alibaba và 40 tên cướp. Chúng gieo vào đầu tôi những hình ảnh mới mẻ, một thế giới lóng lánh màu sắc, làm dậy lên những nỗi hồi hộp, lo lắng, mừng vui qua số mệnh gập ghềnh của cô Tấm, những kiếp nạn của thầy trò Đường Tăng.
Để nhu cầu đọc sách nảy mầm và trở thành một khát khao tự nhiên, như cỏ cây khát ánh sáng và khí trời. Lúc đó, tôi ba, bốn tuổi, những câu chuyện đã vẽ ra trong trí não non tơ như tờ giấy trắng của tôi những gam màu tuyệt đẹp.
Trẻ thơ đến với sách đầu tiên vì niềm vui. Nhưng hạt giống của lề thói đó phải được và phải có ai gieo trồng trong đầu đứa trẻ đó từ thuở thơ từ. Khi tôi học lớp 9, đã đọc được nhiều sách, tới lượt các đứa em nhỏ của tôi lại tranh nhau nằm gần tôi vào những buổi tối, lao nhao: “Anh Hai kể chuyện đi, anh Hai!”. Bà tôi và chú tôi kể mãi cũng hết chuyện.
Hình ảnh đó khiến tôi nhớ đến bà tôi và chú tôi, những người đã in dấu lên trí não tôi thuở ban đầu bằng những câu chuyện đầu đời đẹp đẽ.
Từ xưa, chúng ta vẫn nói “thú đọc sách” đó thôi. Trong những buổi tặng chữ ký cho độc giả nhân ra sách mới, tôi luôn xúc động khi nhìn thấy cảnh bà dắt cháu hay ba mẹ dắt con tới chỗ tôi ngồi. Ba tôi đi làm xa nên những câu chuyện trước tiên tôi nghe được là từ bà tôi và chú tôi. Tám, chín tuổi, tôi đã mày mò đọc hết rương truyện Tàu của ông thợ quắp trong làng. Sách, như vậy, đã bồi đắp tâm hồn, làm ấm no và làm trưởng thành tình cảm một đứa bé, mài sắc một cách thiên nhiên các ý niệm đạo đức qua sự yêu ghét với người hiền kẻ ác, và đặc biệt mở mang đến vô biên lãnh thổ của trí nhớ tượng.
Bao giờ cũng vậy, tôi luôn bắt gặp mình cảm động khi trông thấy một em bé ngồi say sưa đọc sách. Từ khi nghe chú tôi mách những câu chuyện đó và thiếu gì những câu chuyện na ná được chứa trong các cuốn sách, tôi cố học chữ để có thể tự mình khám phá thế giới kỳ diệu kia. Cũng lạ, tiếng bà kể trong đêm nằm đâu nghe cũng rõ, nhưng đứa nào cũng thích được nằm cạnh bà, như thể chạm vào bà thì hình ảnh trong các câu chuyện sẽ lung linh hơn.
Để rồi em lớn lên, đi đâu về đâu, quán xá, tàu xe, dọc lề đường gió bụi hay trong giờ nghỉ giữa sở làm, sách vẫn trong tay. Nó cũng như thú câu cá, thú đánh cờ, thú chơi tem - hoàn toàn tình nguyện.
