Cổng làng Phú Lương (Hà Đông) cũng rơi vào tình trạng đó
Từ đường xóm dẫn qua trục đường chính là một bến đá bên sông.
Người dân trong làng cho biết, chỉ trong vòng 1 năm trở lại đây đã có 200 nóc nhà xây mới. Phong cảnh làng quê thăng bình, là nguồn cảm hứng trong nhiều tác phẩm văn chương, hội họa, nơi mà nhiều người gửi gắm hồn mình, có những giây lát thanh thoả trong cuộc sống thành phố nhiều bon chen.
Con đường men theo sông Nhuệ chạy dọc làng. Biết rằng, kinh tế thị trường là bàn đạp, song song là động lực thúc đẩy kinh tế phát triển giúp cho đời sống quần chúng, đặc biệt là nông dân có cuộc sống dư dả.
Chỉ có những chiếc cổng in dấu thời gian là còn lại nhiều, sau chiếc cổng cổ kính là những ngôi nhà xây theo lối mới, kiểu vi la, nhà ống… xen kẽ nhau, phá vỡ kiến trúc thuần Việt.
KTS Vũ Đình Thành, Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Kiến trúc thành thị và Nông thôn nhận định: “Với tốc độ phát triển kinh tế như bây chừ, đời sống dân chúng khá giả hơn tuy nhiên điều đó lại khiến cho kiến trúc rơi vào tình trạng “mất kiểm soát” đi theo hướng tự phát”.
Cự Đà không tránh khỏi cơn lốc tỉnh thành hóa Thôn nữ đi “giày cao gót” KTS Nguyễn Địch Long, Nguyên chủ toạ Hội Kiến trúc sư Hà Tây (cũ) cho biết: “giờ, ở nhiều làng quê, người dân đã thấy cổng làng là phần quan trọng chẳng thể thiếu trong kết cấu ngôi làng. Ngay từ trước những năm 40 của thế kỷ trước, Cự Đà đã có điện, đèn đường, nhà đã được đánh số.
Làng có lớp không gian định vị chính là cổng làng, sau đó đến cổng xóm và chung cuộc, bộ phận nhỏ nhất cấu thành làng là cổng nhà tạo nên một cơ sở văn hóa đặc biệt. Nức tiếng với những nếp nhà cổ, kiến trúc hài hòa, ngay ngắn đang bị ẩn khuất sau những ngôi nhà cao tầng, khiêm tốn khép mình.
Không chỉ Cự Đà, ngay tại Thanh Oai, làng Bối Khê nức danh với những lũy tre bao quanh làng, ngăn giặc trong kháng chiến chống Pháp, làng Tân Ước với chiếc cầu bắc qua hào rộng dẫn tới cổng làng. Làng Khai Thái (Phú Xuyên) khi chiếc cổng làng bị sụt phần cuốn, có thể phục hồi nhưng người dân lại phá đi. Và cái mà người dân cần không đơn thuần là có chỗ ở mà là mong muốn được ở nhà đẹp, tiện nghi.
Mọi ngôi nhà đều quay về một hướng, mỗi xóm có một chiếc cổng cổ, không chiếc nào giống với chiếc nào nhưng hiện nay chỉ còn lại 12 chiếc
Kiến trúc nông thôn bây giờ từ không gian nông thôn khép kín nay đã mở rộng, phá bỏ những địa giới và cũng chính cho nên khiến cho khuôn viên ngôi nhà cũng đổi thay.
Kết cấu làng như một tỉnh thành đương đại, 18 xóm, mỗi xóm là một đường nhánh nối với trục chính theo kiểu “răng bừa”. Những ngôi nhà cổ giờ không còn một phần ba. Càng ngày càng nhiều những ngôi nhà cao tầng, những ngôi nhà ống chạy dọc tuyến đường chính, với lối kiến trúc “cóp nhặt”, “trưởng giả” nghe đâu đã trở thành phần chẳng thể thiếu tại đây.
Ông ngậm ngùi san sẻ: “Làng làm nên nước, in dấu văn minh lúa nước, đấy là cái cốt lõi. Giờ đây, cổng làng Khai Thái đã có dung mạo mới. Kiến trúc Pháp rêu phong nhuốm màu thời gian đến nay chỉ đếm trên đầu ngón tay.
Bám vào con đường xóm là hai dãy khuôn viên, mỗi hộ gia đình có diện tích từ 300m2 trở lên. Giờ trở về làng Cự Đà phải đi mỏi gối mới mong vào ngôi nhà cổ, để tắm mình trong không gian xưa.
KTS Ngô Doãn Đức, Phó chủ toạ Hội Kiến trúc sư Việt Nam xót xa, nuối tiếc khi càng ngày càng nhiều ngôi làng bị “xóa sổ”, thay vào đó là những lối kiến trúc hỗn mang, “bắt chước” khiến làng quê giờ chẳng khác nào “cô thôn nữ đi làm đồng mang đôi giày cao gót”.
Giờ đây, những ngôi làng cổ kính như Cự Đà, Đông Ngạc…. Do cổng làng quá nhỏ, bất tiện cho việc đi lại của các dụng cụ lớn, người dân phá đi xây chiếc cổng khác nhưng chưa ưng ý với kiến trúc đó, họ lại đấu đập đi xây cái mới. Như một quy luật tất yếu, những nếp nhà cũ dần dần bị thay thế, những người đi tìm hình bóng làng quê cũ chỉ biết thở dài… (Còn nữa) BẢO QUYÊN - MAI ANH.
Ngoài “cây đa, bến nước, sân đình”, cổng làng được coi là hồn làng, là tiếng nói của cha ông truyền lại cho con cháu đời sau.
Cự Đà là làng quê nức tiếng với lối kiến trúc làng, nhưng đến nay thì thực sự là “tiếc”. Những ngôi nhà ba gian, năm gian với cây xanh, sân gạch rộng nay dần trôi vào kí vãng.
