Người tự trào của một thế hệ

Ảnh: XUÂN BÌNH 1. Gõ ba chữ Hoàng Phượng Vỹ trên Google, câu trả lời bao giờ cũng có vài dòng đính kèm danh tiếng nhà thơ Hoàng Trung Thông. Dẫu Vỹ không thích thì những “tít” bài kiểu Các cặp cha con nổi danh trong làng văn nghệ luôn gây lộn để ý, cuốn trí tò mò của số đông. Hãnh diện về cha, ngoài niềm tự hào không cần che giấu của người con trai ngang bướng nghiêng mình trước đấng sinh thành lừng danh, trong Vỹ còn cả sự kính trọng tuyệt đối với khí chất ông đồ Nghệ “sinh bất phùng thời” của thi sĩ Hoàng Trung Thông, mà anh là người hơn ai hết chọc, thông suốt. Mới đây, dịp kỷ niệm 20 năm Ngày mất thi sĩ Hoàng Trung Thông, anh thêm nhịp được tự mình chiêm nghiệm, ưu tư trước thịnh tình mà trần thế dành cho một bậc túc nho, một nhà thơ từng làm “quan” văn nghệ nhưng sống đích thực thơ hơn nhiều thi sĩ khác. Vỹ thường thông tõ, sự đàng hoàng chính là gia tài cha mình trao truyền thừa kế cho con cháu và cả gia đình anh luôn lấy thế làm điểm tựa, làm chỗ dựa bền vững ở trong đời. Vỹ thông thường, thái độ nghiêm trang chỉ thoảng qua chốc lát, không lác đác xen vào những tình tiết bông đùa, những ríu rít rặt kiểu thông minh và cực kỳ dí dỏm, thì đã không ra một vóc hình Hoàng Phượng Vỹ rất khó lẫn giữa đám đông. Nhắc đến cha, Vỹ cũng có thể tỉnh bơ mà tưng tửng: “thi sĩ Hoàng Trung Thông là người tiền phong làm thơ về… bất động sản”. Nói rồi cười, rồi bâng quơ giảng giải: “Đấy, Bài ca vỡ đất đấy”. Anh đã lên giọng phán về ai thì người ấy chỉ bó giáo đầu hàng, tức cũng biết điều im chứ ngôn từ đâu mà đáp đối lại Vỹ. Người thế, tưởng lấy vui làm chính, ngược lại Vỹ luôn cẩn trọng với mỗi phát ngôn. Đùa một nhà văn đang được truyền thông săn đón, cưng nựng rằng anh Vỹ khen anh là người sáng ý nhất nước, Vỹ tử tế đính chính ngay: Anh chỉ nói là có trí tưởng tốt thôi. Vỹ nhớ dai đến lẩn thẩn, mỗi chuyện một nhà văn khác vào cái thời bao cấp khốn khó, nhón nhén mở tủ lấy chai rượu Tây (giờ thì bị coi là rẻ tiền) lui cui rót mời bè bạn, rồi lại ngay ngắn cất vào trong tủ, anh nhắc mãi không thôi. Nhắc cũng chả hàm ý gì, vẫn chỉ là yêu, là quý, là bạn bè mơ màng lại những tháng năm thiếu thốn, với gã trai sở trường uống rượu mà cũng phải dằn lòng tiết chế thú ham. Hoàng Phượng Vỹ bên trong vẻ ngoài thiếu chuẩn, thỉnh thoảng cố tình tạo dáng tay chơi lại ẩn chứa một cái phông văn hóa bài bản, một thái độ sống được rèn cặp kỹ lưỡng bởi cả những giáo điều không bao giờ vượt qua barie hay rời xa mực thước. Trước khi thành họa sĩ, Vỹ được đào tạo bài bản nghề kiến trúc sư. Cho nên lâu lâu ghi công sách đèn đại học, có ai cậy nhờ tham vấn tu chỉnh thiết kế nhà cửa, Vỹ tay đút túi quần tự tin phấn chấn nhận lời. Ngó nghiêng bên này, chỉ trỏ bên kia, một hồi dưới sự bài trí của Vỹ, thể nào cũng ra một không gian sống gọn và đầy khí chất văn minh, kiểu của những người đương đại ưa cuộc sống bạn bè năng động. Vỹ là thế, quảng giao nhiều quan hệ, ai cũng có thể nói chuyện tung hứng, ngồi cả giờ luận bàn đông tây kim cổ với nhà thơ Ngô Thế Oanh, hay nâng lên đặt xuống ầm ào chén rượu với những người ăn to nói lớn. Lạ một điều chỗ nào Vỹ cũng chọn được vị trí của riêng mình, và góc nào cũng khiến mình thành nổi trội với chung quanh. Thân hay sơ, quý hay không quý, Vỹ cũng luôn một điệu cười vui ý nhị. Nhiều khi muốn hỏi, muốn giải tỏa thắc mắc sao Vỹ lại chơi được với người này, kết bạn được với người kia, chẳng phải tốt xấu sâu xa gì mà thoáng nhìn, chỉ rõ ràng là không hợp cá tính. Rồi dần dà thấy anh được nhiều người quý, cả những người thuộc hàng khó gần cũng dễ dàng coi Vỹ là tâm giao, mới thấu hiểu Vỹ là người biết chịu chuyện, biết nghe, biết vượt lên cái tào lao giao đãi để mà nhẩn nha trình diễn.# Sở học cùng ăm ắp những kỷ niệm đắp bồi trong hành trình tuổi thơ êm đềm và thời thanh niên sôi động được giao lưu, kết duyên với những bằng hữu sạch nhất của cha mình, cũng là những danh sĩ của thời họ sống. 2. Hoàng Phượng Vỹ con trai út thi sĩ Hoàng Trung Thông, có bằng kiến trúc làm chứng chỉ hoàn thành đường học, thì chung cuộc trong đời, anh cũng định tên mình trong danh xưng họa sĩ. Khác với hầu hết những người cùng thế hệ, Vỹ không có mác tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Yết Kiêu làm căn cước, nhưng thẻ hành nghề của anh lại may mắn hơn vì lưu bóng dáng những bậc lão thành tài tình nhất thiết, những Bùi Xuân Phái, Nguyễn Sáng, những người bạn của cha Hoàng Trung Thông rồi thành bạn của cậu con trai út vì thằng bé tinh nhanh và có khiếu hội họa. Vỹ trong hội họa không đình đám như các thành viên nhóm The Gang of five một thời, cũng không buộc mình phải cá tính đến kỳ khôi như nhiều họa sĩ khác, anh không ầm ĩ bán tranh, không lập ngôn và giàu thiên hướng xã hội như một xu thế của mỹ thuật đương thời, Vỹ tĩnh lặng điềm đạm, nhẩn nha làm việc, nhẩn nha sáng tạo, nhẩn nha trình bày cái “gu” rất mô - đéc của riêng mình. Mô - đéc nhưng lại thuần túy Việt Nam, nhìn vào là ra Vỹ, ra sự hồn nhiên lãng đãng, nhìn vào là ra tâm hồn Việt bao dung hiền lành, ấm áp đến trong ngần. Vỹ không hẳn đã sẵn thiên hướng tự do như thế, anh cũng giống phần đông các họa sĩ vào đời trong tuổi giang san mở cửa, hội họa bắt đầu hòa nhập với phương Tây, khôn ngoan chọn lọc bản sắc Việt làm hành trang để hút con mắt nhà nghề của những người sưu tập tranh đến từ bên ngoài biên cương. Vô hình chung, anh cùng bạn bè mình phần nào giới thiệu được một hình ảnh Việt Nam ra cùng thế giới. Vỹ là một họa sĩ có nền móng văn hóa vững, có sự tinh tế đầy bản năng lẫn sức mạnh nội tâm cuộn trào, tuy nhiên vẫn giữ được trước sau tâm thế chừng mực, khuôn phép đúng kiểu người biết thế này đủ đầy tròn trĩnh. Nói như nhà phê bình mỹ thuật Bùi Như Hương, Hoàng Phượng Vỹ giống hệt một gã du ca lang thang giữa cuộc thế tìm ý nghĩa trong sự vẽ. Anh là đại diện điển hình của chủ nghĩa “ngây thơ” của Việt Nam, một họa sỹ hiếm khi nói về mình nhưng lại nằm trong số ít các tiếng tăm giành được nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế... Vỹ không vẽ cũng có thể làm thơ, không chơi với mầu sắc ánh sáng thì cũng tạo lập sự nghiệp dễ dàng cùng đường nét, hình khối của kiến trúc, nhưng Vỹ dẫu làm gì, dẫu sống trong hội họa hay tồn tại giữa đời thường, vui tới bến, xả thân tới bến, nhưng (tiếc thay) lại luôn biết điểm dừng. Khôn ngoan tỉnh táo cũng bởi Vỹ thừa hưởng căn cốt gia đình nền nếp, hay bản năng nghệ sĩ trong anh luôn bị ràng buộc, luôn được níu kéo nhờ những sợi dây vô hình từ ám ảnh của những mất mát, từ cái giá phải trả thỉnh thoảng rất nghiệt ngã của sự dấn thân hăm hở. Hoặc thế hệ anh đã qua, sự chuyển giao của một đời họa sĩ nên danh, chớp nhoáng tận hưởng lợi thế trong quãng thời gian giang san vừa mở cửa, đã được trao chuyền gánh nặng sang những bờ vai khác, mạnh mẽ hơn, bất cần hơn và cũng bất an, phù phiếm hơn nhiều. Một tác phẩm của họa sĩ Hoàng Phượng Vỹ. NGÔ gương sen