Sự thật về cái chết thay đổi - Kỳ 1: Cái chết và những khái niệm mơ hồ

Với nhiều người trong số chúng ta, cái chết có nhẽ chỉ là một khái niệm trừu tượng tồn tại trên các tác phẩm điện ảnh hay văn chương. Góc nhìn về nó đã bị thu hẹp trong một khung cảnh bi thương khi nhân vật chính thoi thóp trên mặt trận, một tên tử tù cố nuốt trôi bữa ăn rút cuộc trước khi lĩnh một loạt đạn vào người, hay một đường điện tim kéo dài bình lặng bất chấp mọi nỗ lực của các bác sỹ, kéo theo tiếng khóc than oán trách số mệnh của những người thân xung quanh. Cái chết vẫn diễn ra thông thường trên các dụng cụ thông báo đại chúng: ngôi sao chết vì chơi quá liều thuốc, thường dân chết vì bọn khủng bố. Cái chết diễn ra ngay trong những giờ học lịch sử, khi chúng ta phải chũm nhồi nhét con số tử vong sau mỗi cuộc chiến, mỗi trận dịch bệnh hay mỗi một thảm họa thiên tai. Nếu bạn nằm trong phần thiểu số còn lại, có nhẽ bạn đã không may mắn phải chứng kiến nó diễn ra ngay trước mắt mình. Có thể bạn đã mất ông bà, bố mẹ sau một căn bệnh nào đó, hoặc đã mất bạn bè, người thân của mình sau một tai nạn giao thông, hoặc đơn giản chỉ là việc bạn đã ngồi không đúng nơi đúng chỗ khi cái chết diễn ra với một người mà bạn chẳng hề quen biết. Nhiều người có nhẽ sẽ nghĩ rằng, cái từ trần bất công, bởi từ khi sinh ra đến giờ, chúng ta đã rứa làm thảy những gì có thể để ngăn chặn nó. Chúng ta được tiêm phòng vaccine để đề kháng nhiều loại bệnh tật, chúng ta phát minh ra đèn xi nhan, gương chiếu hậu và phanh để ngăn cản các tai nạn liên lạc, chúng ta được tuyên truyền rằng rượu và thuốc lá sẽ sớm làm con người biết thế nào là khổ cực và bệnh tật, chúng ta nhận được một mớ thuốc thang cho mỗi khi thân trở chứng… Nhưng cái chết không thuần tuý chỉ là một kẻ thù cần được loại bỏ, hay một trận chiến mà loài người buộc phải thắng. Nó là một phần thiên nhiên của sự sống, nó sẽ diễn ra dù sớm hay muộn, dù bạn có muốn hay không, bởi cơ thể chúng ta được tạo ra không phải để trở thành văng mạng. Hơn thế nữa, nó chính là giới hạn để tạo nên ý nghĩa của cuộc sống. Cái chết đặt sức ép lên vai bạn, và bạn chỉ có thể cảm nhận được nó nếu bạn đã sẵn sàng đón nhận nó. Cái chết nghe đâu vẫn là một bí ẩn lớn đối với nhân loại. Thật đáng tiếc là những ai đã trải nghiệm nó đều không còn khả năng chia sẻ những gì mình biết với người khác. Trong phạm vi bài viết này, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về những gì khoa học đã biết về cái chết – một định mệnh đang đợi bạn ở phía trước. Cái chết là gì? Theo dòng thời kì, cái chết đã được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau. Chúng ta thường hình tượng hóa nó, như một tử thần trùm áo khoác kín đầu cùng chiếc lưỡi hái quen thuộc, hay một thanh niên điển trai lịch duyệt như Brad Pitt trong bộ phim “Meet Joe Black”. Trong ấn phẩm trước tiên của cuốn “Từ điển bách khoa toàn thư Anh Quốc”, định nghĩa về cái chết có thể được tóm lược như là “sự chia rẽ giữa linh hồn và thể xác”, và định nghĩa này đã phần nào phản ảnh quan niệm tâm linh, hay sự thiếu hiểu biết thời kỳ này. 15 ấn bản sau đó đã nối đuôi nhau ra đời, và khái niệm trên cũng đã kéo dài ra gấp 30 lần – một con số chứng tỏ hiểu biết vượt trội của chúng ta về thân người. Nhưng thực tế là, trên bình diện sinh vật học thuần túy, rất khó để định nghĩa cái chết. Sự tiến bộ của y học và khoa học thực chất chỉ làm quá trình này càng ngày càng trở nên phức tạp hơn. Hãy thử mường tưởng rằng bạn đang sinh sống ở thời điểm vài trăm năm về trước. Bạn đang sum vầy cùng gia đình thân yêu của mình, và tự dưng, người ông nội đáng thương của bạn quỵ xuống. Thay vì nhờ đến sự trợ giúp của bác sỹ, bạn buộc lòng phải gọi một người thầy tu đến để xác nhận tử vong. Những gì họ có thể làm là đặt một tấm gương trước mặt, hay một chiếc lông lên miệng – nếu chiếc gương không mờ đi, hay chiếc lông không đung đưa, nhiều khả năng con người bất hạnh đó đã không qua khỏi. Đến thế kỷ thứ 18, khi những hiểu biết về cơ thể người đã có những bước tiến mới, có thể giờ bạn đã biết cách rà nhịp tim, nhưng phải đến vài thập kỷ sau đó, chiếc ống nghe mới ra đời. Giờ đây, có thể bạn đã được nghe nói đến thí điểm Balfour, với việc luồn 1 chiếc kim xuyên qua da để vào tim và sau đó quan sát sự chuyển di của chiếc kim để kết luận xem tim của người đó còn đập hay không. Thời kì tiếp tục trôi qua, và người ta đã bắt đầu nhận ra rằng, ngay cả khi những dấu hiệu bên ngoài, như hô hấp và nhịp tim đã ngừng lại, vẫn có khả năng rằng người đó chưa chết. Đã có nhiều câu chuyện về việc một người bị chôn sống được kể lại. Cái chết, ở một chừng độ nào đó, vẫn có thể bị đảo ngược. Giờ đây, chúng ta đã biết đến những công nghệ có thể thực sự đảo ngược cái chết. Phổi ngừng hô hấp, tim ngừng đập? Chúng ta đã phát minh ra những chiếc máy làm thay công việc đó. Máy khử rung, sonde dạ dày, sonde tiểu, máy thở, tim phổi nhân tạo, chúng ta đã làm tất những gì có thể để duy trì sự sống của một người. Giờ đây, giới y học cho rằng, mạch đập là chưa đủ để khẳng định sự sống của một người. Có một vài bệnh nhân không bao giờ có thể tỉnh lại một lần nữa sau khi đã được gắn với những thiết bị trên. Các bác sỹ bắt đầu dùng thuật ngữ “sống thực vật” hay “hôn mê không đảo ngược”. Vào năm 1958, các nhà thần kinh học Pháp biểu thị thể này như là “coma depasse”, hay dạng trên cả hôn mê. Họ sẽ không bao giờ quay lại nữa, bởi não họ đã chịu quá nhiều thương tổn. Định nghĩa về cái chết Đây là những gì diễn ra vào thập kỷ 60: y khoa đã có khả năng ghép tạng, và cho phép nhiều người có quyền được nhìn nhận vào một thời cơ thứ hai. Cùng thời điểm đó, những người chết não sẽ được duy trì sự sống bởi nhiều loại máy móc khác nhau, với mục đích chính là biến nội tạng của họ thành những “nhịp thứ 2” đó. Năm 1968, Đại học Y Havard đã định nghĩa cái chết như là một tổn thương không bình phục tới não, hay “chết não”. Theo một cách nào đó, định nghĩa của Havard có khá nhiều điểm tương đồng với phiên bản trước tiên của cuốn Bách khoa toàn thư Anh, nếu coi hồn, hay bộ não là cái khiến con người có tính người, và trở nên độc nhất vô nhị. Ủy ban Havard tuyên bố rằng, một người được coi là chết, khi tính cách và trí tưởng của anh ta đã ra đi cùng với bộ não. Vỏ não – tầng cao nhất của bộ não, chính là nơi lưu giữ những thứ trên. Tuy nhiên, định nghĩa chính thức của nhiều nước phát triển đều cho rằng, quá trình chết não phải diễn ra ở tất cả bộ não, bao gồm cả vùng thân não. Đây là vùng điều khiển các chức năng sinh tồn của cơ thể như hô hấp, tuần hoàn… Việc dùng bộ não như là một định nghĩa về cái chết gặp khá nhiều trở lực. Đứng trên ý kiến đạo đức và tình cảm, bạn sẽ nghĩ sao nếu nghe được tin người nhà của mình đã ra đi, nhưng mắt bạn vẫn nhìn thấy rõ lồng ngực đang phập phồng theo từng nhịp thở, tay vẫn cảm nhận được hơi ấm trên thân của họ? Trên phương diên khoa học thuần túy, liệu bộ não phải tổn thương đến chừng độ nào để có thể coi là nó đã “chết”? Và với tốc độ tiến lên như vũ bão hiện tại của khoa học, liệu có đáng để tiếp kiến giữ họ “tồn tại”, cho đến khi y khoa tìm ra một liều thuốc có thể đảo ngược vơ thương tổn trên? Những vấn đề đạo đức sẽ được đấu trao đổi ở phần sau, giờ hãy tiếp kiến quay lại với quá trình cái chết diễn ra. Dù rằng định nghĩa về cái chết gắn chặt với hoạt động của bộ não, nhưng bạn sẽ hiếm khi thấy “chết não” được ban bố như là một duyên do chính thức. Chúng ta tỏ ra quen thuộc hơn với những thứ như ung thư, đột quỵ, trụy tim… Nhìn một cách tổng quan, duyên cớ gây ra cái chết được phân bố vào 3 mảng: tai nạn, kết quả của những thương tổn từ tai nạn giao thông hay sinh hoạt, bạo lực, do tự vẫn hay bị sát hại, và cái chết tự nhiên, bao gồm những tổn thương và bệnh lý do tuổi già. Việc loài người giờ có thể chết bởi tuổi già là một dị biệt rất lớn so với thánh sư của chúng ta. Với y khoa hiện đại, chúng ta đã diệt rất nhiều căn bệnh có thể khiến con người phải ra đi sớm hơn. Cố nhiên, với nguồn lực hữu hạn của y học, vẫn còn rất nhiều nơi mà con người vẫn phải đối mặt với chúng. Theo Tổ chức Y tế thế giới, ở những nước kém phát triển, HIV/AIDS và ỉa chảy là những nguyên nhân tử vong hàng đầu, trong khi, đối với các nước phát triển, chúng là bệnh mạch vành, tai biến, ung thư và các bệnh lý hô hấp mạn tính. Tuổi thọ của nhân loại có thể đã được kéo dài thêm, nhưng không đồng nghĩa với việc chúng ta có thể thoát khỏi cái chết. Chúng ta có thể không phải đón nhận một cái chết bất thình lình, nhưng những khoảng khắc rút cục của chúng ta có thể kéo dài đến bất tận. Trong kỳ tiếp theo của bài viết, hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về những gì diễn ra trong và sau cái chết, cùng với những quan niệm đạo đức của giới y học về cái chết. (Còn tiếp)